توافق به شـرط تضمین
ایران می خواهد مطمئن شود آمریکا بار دیگر از توافق هسته‌ای خارج نخواهد شد
به گفته برخی منابع آگاه، ایران قصد دارد مجموعه‌ای از پیشنهادات برای توافق جدید هسته‌ای ارائه دهد که شامل دریافت تضمین‌هایی از دولت ترامپ است مبنی بر اینکه آمریکا از توافق احتمالی آینده خارج نخواهد شد. این در حالی است که مقامات ایرانی و آمریکایی دور دوم مذاکرات خود را در رم آغاز برگزار کردند. هفته گذشته، عباس عراقچی وزیر خارجه ایران مذاکراتی را با استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در عمان درباره توافق احتمالی برگزار کرد؛ این مذاکرات بالاترین سطح گفت‌وگو میان آمریکا و ایران در سال‌های اخیر محسوب می‌شود.
این مذاکرات به‌صورت غیرمستقیم و با میانجی‌گری مقامات عمانی آغاز شد؛ به‌طوری که طرفین در اتاق‌های جداگانه حضور داشتند.
به گفته منابع آگاه، علاوه بر دریافت تضمین، ایران انتظار دارد درباره نحوه مدیریت ذخایر فعلی اورانیوم غنی‌شده خود در چهارچوب توافق بحث شود. همچنین برنامه‌هایی برای بررسی روند لغو تحریم‌های اقتصادی و امید به برنامه‌ریزی یک سفر سطح بالا به واشنگتن مطرح است.
سخنگوی ویتکاف از اظهار نظر درباره جزئیات مذاکرات، از جمله هرگونه خواسته احتمالی ایران برای دریافت تضمین، خودداری کرد. او گفت: «رئیس‌جمهوری صراحتاً اعلام کرده است ایران نمی‌تواند دارای سلاح هسته‌ای یا برنامه غنی‌سازی باشد. ما در حین ادامه مذاکرات، انتظار داریم چهارچوب و جدول زمانی را برای دستیابی به توافقی که اهداف رئیس‌جمهوری را به‌صورت مسالمت‌آمیز تحقق بخشد، تدوین کنیم.» پیشنهاد ایران درباره دریافت تضمین‌ها، بازتابی از تجربه این کشور در توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ است که در آن ایران در برابر رفع تحریم‌ها، برنامه غنی‌سازی خود را محدود کرد.
ترامپ در سال ۲۰۱۸ آمریکا را از آن توافق خارج کرد و آن را «یکی از بدترین و یک‌طرفه‌ترین معاملات تاریخ ایالات متحده» خواند. در زمان دولت اوباما، توافق ۲۰۱۵ با ایران و قدرت‌های جهانی در قالب یک «برنامه» انجام شد، نه یک معاهده؛ چرا که کاخ سفید برآورد کرده بود این توافق رأی دو سومی سنا را برای تصویب کسب نخواهد کرد.
درخواست تضمین‌ها به مهم‌ترین خواسته ایران در مذاکرات با دولت بایدن برای احیای توافق ۲۰۱۵ تبدیل شد؛ مذاکراتی که در نهایت شکست خورد. آمریکا حاضر بود وعده‌هایی مبنی بر عدم خروج از توافق بدهد، اما بارها به ایران اعلام کرد که هیچ دولتی نمی‌تواند تصمیمات رئیس‌جمهوری یا کنگره آینده را ملزم کند.
«این همان موضوعی بود که مانع بازگشت ما به برجام شد»، ریچارد نفیو، مذاکره‌کننده پیشین آمریکایی با ایران در دولت بایدن گفت؛ اشاره او به توافق ۲۰۱۵ بود که به‌طور رسمی «برنامه جامع اقدام مشترک» نام دارد. «حتی معاهدات نیز بندهایی برای خروج به دلایل امنیت ملی دارند.»
مقامات همچنین استدلال می‌کنند که واشنگتن نمی‌تواند تضمینی ارائه دهد، زیرا باید انعطاف‌پذیری لازم را برای خروج از توافق در صورت نقض مفاد توافق حفظ کند.
به گفته مقامات ایرانی و اروپایی و فرد آگاه دیگر از موضع ایران، در مذاکرات روز شنبه در سفارت عمان در ایتالیا، عراقچی چهارچوبی را پیشنهاد داد که از دیدگاه تهران تضمین کند آمریکا از توافق آینده خارج نخواهد شد. به گفته همین منابع، ایران به‌عنوان بخشی از این تضمین‌ها می‌خواهد آمریکا خسارت‌های وارده به تهران در صورت خروج از توافق را جبران کند. پیشنهاد پرداخت غرامت مالی در صورت خروج آمریکا از توافق، پیش‌تر از سوی ایران به مقامات دولت بایدن ارائه شده بود، اما به نتیجه‌ای نرسید.
محمد امرسی، عضو مشاور اندیشکده ویلسون در واشنگتن که تمرکزش بر خاورمیانه است، گفت: «نگرانی ایران فقط امضای توافق نیست، بلکه امضای توافقی با شرایطی است که مانع لغو یک‌جانبه آن شود.»
ایران پس از خروج ترامپ از توافق، برنامه هسته‌ای خود را شدت بخشیده و اکنون اورانیوم با غنای ۶۰ درصد تولید می‌کند.
این ماده می‌تواند به‌سرعت به اورانیوم ۹۰ درصد (موردنیاز برای بمب) تبدیل شود. این منابع ادعا کردند برای انبار کردن سوخت مازادی که در صورت کاهش غنی‌سازی ایجاد می‌شود، تهران آمادگی دارد ذخایر خود را با مدیریت روسیه نگهداری کند-کشوری که ترامپ به‌دنبال بهبود روابط با آن است- در حال حاضر، این ذخایر تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در محفظه‌هایی مهر و موم‌شده نگهداری می‌شود.
ویتکاف طی اظهاراتی در روز دوشنبه پیشنهاد داد که دولت ترامپ ممکن است به ایران اجازه دهد غنی‌سازی خود را برای همیشه در سطحی کمتر از ۳.۶۷ درصد حفظ کند، مشروط به راستی‌آزمایی سختگیرانه و اتخاذ تدابیری برای جلوگیری از دستیابی به سلاح هسته‌ای. اما روز سه‌شنبه، او بیانیه‌ای صادر کرد و گفت ایران باید با «توقف و حذف برنامه غنی‌سازی و ساخت سلاح هسته‌ای» موافقت کند.
درک جهانی از موجودی هسته‌ای ایران با شکاف‌های حیاتی روبه‌روست. ایران در سال‌های اخیر نظارت آژانس انرژی اتمی سازمان ملل بر فعالیت‌های هسته‌ای خود را محدود کرده-که یکی از الزامات کلیدی توافق ۲۰۱۵ بود- در مقاطع مختلف، ایران دوربین‌هایی را که برای نظارت بر بخش‌های کلیدی زیرساخت هسته‌ای خود نصب شده بودند، برداشته و عملاً بازرسان را از دسترسی به این سایت‌ها منع کرده است. در نتیجه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از سپتامبر ۲۰۲۳ اعلام کرده که دیگر اطلاعات به‌روزشده کاملی درباره طیف وسیعی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران در اختیار ندارد.
مقامات اطلاعاتی آمریکا ماه گذشته گفته‌اند که باور ندارند ایران تصمیم به ساخت سلاح هسته‌ای گرفته باشد، اما مقامات آمریکایی معتقدند تنها چند ماه طول می‌کشد تا تهران بتواند یک سلاح تولید کند.
دیوید آلبرایت، بازرس سابق تسلیحاتی و رئیس اندیشکده «مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل» گفت: «ترامپ مهلتی دو ماهه برای نهایی‌کردن توافق داده است. ایران باید همکاری خود را با آژانس به‌شکل کامل‌تری آغاز کند تا اطمینان حاصل شود هرگونه توافقی محکم است.»
پس از بازدید گروسی از ایران در این هفته، مقامات گفتند هنوز مشخص نیست که تهران اطلاعات دقیقی را که آژانس درباره فعالیت‌های هسته‌ای‌اش می‌خواهد، ارائه خواهد داد یا نه. گفت‌وگوها همچنان ادامه دارد. گروسی از ایران خواسته همکاری خود را افزایش دهد تا نشان دهد برنامه هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، روز پنجشنبه گفت آژانس می‌تواند نقش مهمی در حل پرونده هسته‌ای ایفا کند. اما او به آژانس هشدار داد که از «سیاسی‌کاری» پرهیز کند. شکاف مهم در دانش آژانس درباره برنامه هسته‌ای ایران، مربوط به موجودی سانتریفیوژهای ایران است.
بر اساس توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، ایران دوربین‌هایی را در کارخانه‌هایی که اجزای کلیدی سانتریفیوژها را تولید می‌کردند نصب کرد، بخشی از یک رژیم نظارتی سختگیرانه بر سایت‌ها و تأسیسات هسته‌ای ایران. هدف این بود که دقیقاً مشخص باشد ایران چه تعداد سانتریفیوژ تولید کرده تا از نقض محدودیت‌های تولید مواد شکافت‌پذیر جلوگیری شود.
در سال ۲۰۲۱، سه سال پس از آنکه دولت ترامپ از توافق هسته‌ای خارج شد، ایران ارائه تصاویر و اندازه‌گیری‌های دوربین‌های نصب‌شده در این تأسیسات را به آژانس متوقف کرد.
آژانس هنوز دسترسی مکرر به دو سایت غنی‌سازی ایران دارد و اطمینان دارد که ایران آنها را برای مواد شکافت‌پذیر منحرف نکرده است.
با این حال، آژانس در فوریه اعلام کرد که «تداوم دانش» خود درباره تولید و موجودی سانتریفیوژهای ایران و اجزای کلیدی آنها-روتور‌ها و بِلوزها- را از دست داده است. ادعا می شود که اگر ایران چند صد سانتریفیوژ پیشرفته خود را به‌صورت مخفیانه پنهان کرده باشد، همچنان یک مؤلفه حیاتی برای تولید اورانیوم با درجه تسلیحاتی را حفظ خواهد کرد.
کارشناسان می‌گویندآژانس می‌تواند بازرسی‌ها و آزمایش‌های مختلفی انجام دهد تا تخمینی از میزان تولید ایران ارائه دهد و آن را با موجودی اعلام‌شده مقایسه کند. اما به گفته یکی از دیپلمات‌های اروپایی فعال در پرونده هسته‌ای ایران، این کار ممکن است تا شش ماه زمان ببرد و بعید است آژانس بتواند تصویری کامل به دست آورد.
دیدگاه تان را بنویسید