با آژانس چه باید کرد؟

صبح نو:تا وقتی که مراکز فعالیت صلح آمیز هسته‌ای ما از امنیت پایدار برخورد نباشد، باید همکاری با آژانس معلق شود

ایران باید ضمن محکومیت شدید حملات اخیر، مواضع رسمی خود را به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و مجامع بین‌المللی اعلام کند. در این اعلامیه‌ها، ایران می‌تواند بر حق خود برای دفاع از تأسیسات هسته‌ای و درخواست برای تضمین امنیت این تأسیسات تأکید کند. همچنین، می‌تواند خواستار بررسی فوری و مستقل وضعیت تأسیسات آسیب‌دیده توسط بازرسان آژانس شود.

همکاری محدود با آژانس

در شرایط کنونی، ایران ممکن است تمایل به همکاری با آژانس را با محدودیت‌هایی مواجه کند. این محدودیت‌ها می‌تواند شامل محدود کردن دسترسی بازرسان به برخی تأسیسات یا تأخیر در ارائه اطلاعات باشد.

درخواست برای بررسی خسارات وارده

ایران می‌تواند از آژانس بخواهد تا به‌ منظور ارزیابی دقیق خسارات وارده به تأسیسات هسته‌ای، بازرسان خود را به محل‌های آسیب‌دیده اعزام کند. این اقدام نه‌تنها شفافیت را افزایش می‌دهد، بلکه می‌تواند به تقویت موضع حقوقی ایران در مجامع بین‌المللی کمک کند. همچنین ایران باید آمادگی خود را برای مقابله با هرگونه تهدید یا اقدام نظامی احتمالی اعلام کند. این آمادگی می‌تواند شامل تقویت دفاعیات هسته‌ای، افزایش سطح آمادگی نیروهای مسلح و آماده‌باش برای واکنش سریع باشد. 

در شرایط حساس کنونی، ایران باید با حفظ اصول حقوقی و دیپلماتیک، واکنش‌های خود را به‌گونه‌ای تنظیم کند که هم از حقوق خود دفاع کند و هم از انزوای بین‌المللی جلوگیری نماید. همکاری محدود با آژانس، تقویت روابط با کشورهای حامی و آمادگی برای پاسخگویی به تهدیدات، از جمله اقداماتی است که می‌تواند در این راستا مؤثر باشد.

بیانیه نخستین سازمان انرژی اتمی ایران

بلافاصله پس از حمله، سخنگوی سازمان انرژی اتمی در بیانیه‌ای تأکید کرد که «نقض حاکمیت ملی و امنیت مراکز هسته‌ای، اقدامی فراتر از حقوق بین‌الملل» است و از آژانس خواست در سریع‌ترین زمان ممکن تیم کارشناسی اعزام کند تا خسارات را شناسایی و ابعاد فنی حادثه را بررسی کند. این بیانیه، زمینه‌ساز طرح رسمی شکایت ایران در شورای حکام آژانس شد.

 اقدام وزارت امور خارجه

طبق گزارش خبرگزاری فارس، وزارت خارجه در تماس‌های تلفنی با دفتر مدیرکل آژانس خواستار حضور فوری بازرسان و صدور قطعنامه‌ای در محکومیت حمله شد.

هم‌زمان، نمایندگان ایران در کمیته‌های حقوقی آژانس، با استناد به متن پادمان‌ها، یادآوری کردند که از نظر فنی، هر نوع آسیب به تأسیسات بدون اطلاع و موافقت ایران نقض جدی تعهدات پادمانی است.

 تشکیل ستاد هماهنگی ملی

دولت با تشکیل «ستاد هماهنگی ملی واکنش به اقدامات تجاوزکارانه علیه تأسیسات هسته‌ای» متشکل از نمایندگان سازمان انرژی اتمی، وزارت خارجه، وزارت دفاع و نیروهای مسلح، وظیفه هماهنگی پیام حقوقی، فنی و امنیتی را برعهده گرفت. این ستاد تهیه اسناد فنی خسارات، تعیین اولویت‌های بازسازی و تدوین خط‌مشی تعامل با آژانس را در دستور کار قرار داد.

در حال حاضر سه سناریو برای تعامل با آژانس مطرح است. سناریوی حداقلی: حفظ پادمان فنی، ولی عدم پذیرش پروتکل الحاقی (تعلیق موقت پروتکل برای فشار متقابل)

سناریوی میانه: تعهد به پادمان و الحاقی در بعضی تأسیسات غیرحساس با حفظ اختیارات نظارتی محدود.

سناریوی حداکثری: ادامه کامل تعهدات فعلی برای جلب حمایت دو یا سه کشور غیرغربی و کاهش فشار در آژانس.

نکات فنی در گزارش‌دهی به آژانس

تشریح ابعاد اصابت یا انفجار با تصاویر ماهواره‌ای قبل و بعد، نمودارهای شدت پرتو و ثبت امواج ناشی از انفجار. ارائه نمونه‌برداری‌های محیطی از خاک و آب‌های زیرزمینی (برای نشان دادن هرگونه ردپای مواد اورانیوم یا محصولات شکافی)

استفاده از مدل‌های شبیه‌سازی دقیقی که تأثیر حمله را بر ساختار راکتی و سیستم‌های حفاظتی تأسیسات نشان دهد. مشخصا ایران باید مدل «مرحله‌ای و مشروط» را مدیریت کند. حفظ توان فنی و امنیتی تأسیسات هسته‌ای، اولویت نخست است و نباید اجازه بازرسی با تم سیاسی را داد.

دیپلماسی چندجانبه و تقویت ارتباط با کشورهای غیردغدغه‌مند به پرونده ایران در آژانس، راهکار مؤثری برای کاهش فشارهای حقوقی و سیاسی خواهد بود. ترکیب رسانه‌ای-حقوقی-فنی، ابزاری قدرتمند برای دفاع از موضع ایران در عرصه بین‌الملل است.

ایران باید ضمن حفظ چارچوب‌های قانونی همکاری با آژانس، با ظرافت و دقت هر مرحله بازرسی را مدیریت کند تا از یک‌سو توان حفاظت از تأسیسات تسهیل و از سوی دیگر از اعطای امتیازات بیش از حد به طرف مقابل پرهیز شود. 

بررسی گزینه خروج از معاهده عدم‌اشاعه (NPT)

در شرایطی که تهدیدات امنیتی علیه برنامه هسته‌ای ایران شدت یافته و همکاری مشروط با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) می‌تواند موجب فشار و بازی سیاسی علیه کشور شود، برخی صاحب‌نظران پیشنهاد خروج موقت یا دائمی از معاهده عدم‌اشاعه (NPT) را نیز مطرح کرده‌اند.

در ادامه، این گزینه از جهات مختلف حقوقی، راهبردی، منطقه‌ای و بین‌المللی بررسی می‌شود.

چارچوب حقوقی و تعهدات بین‌المللی

نقش NPT در ساختار حقوق بین‌الملل:

معاهده NPT به‌ منظور جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای و تشویق به استفاده صلح‌آمیز انرژی هسته‌ای تدوین شده است. ایران از سال ۱۳۶۸ (۱۹۸۹ میلادی) به این معاهده پیوسته و تعهدات پادمانی و پروتکل الحاقی را پذیرفته است.

 مکانیزم خروج از معاهده

بر اساس ماده سوم معاهده، هر کشور حق دارد با اعلام کتبی به‌عنوان «خروج با دلیل اساسی» از معاهده خارج شود؛ بااین‌حال، این خروج سه ماه پس از اعلام رسمی اعمال می‌شود.

انگیزه و دلیل معقول (Extraordinary events): دولت ایران باید در اعلام خروج، «تغییرات بنیادی در وضعیت‌» را توجیه نماید مانند حملات نظامی به تأسیسات هسته‌ای.

قطعا با خروج، آژانس از نظارت پادمانی در تأسیسات هسته‌ای ایران منع خواهد شد و دسترسی‌ها به ‌کلی خاتمه می‌یابد.

خروج از NPT و تلاش برای ساخت سلاح هسته‌ای (یا دستیابی به قابلیت آن) می‌تواند به‌طور حداقلی بازدارندگی جدیدی علیه تهدیدات خارجی فراهم کند؛ اما رسیدن به قابلیت عملی و اطمینان‌بخش حداقل چند سال زمان و سرمایه عظیم فنی و مالی می‌طلبد که باید به‌عنوان یک اقدام محتمل از کارت‌های ایران باشد.

ریسک تهاجم پیش‌دستانه

کشورهای غربی و اسرائیل، نگرانی از «تسلیح هسته‌ای ایران» را بهانه‌ای برای حملات پیش‌دستانه و نظامی گسترده‌تر قرار خواهند داد که می‌تواند به درگیری همه‌جانبه در منطقه انجامد. خروج، دسترسی ایران را به بازار جهانی اورانیوم غنی‌شده، تجهیزات سانتریفیوژ و همکاری‌های تحقیقاتی محدود خواهد کرد و توسعه زیرساخت‌های هسته‌ای را با مشکل مواجه می‌کند.

خروج از NPT ممکن است به‌ صورت جدی به‌عنوان یکی از گزینه‌های فشار متقابل مطرح شود.

گزینه دیگر ادامه همکاری محدود و مرحله‌ای با آژانس است؛ به‌نحوی‌که: دسترسی بازرسان به تأسیسات حساس مدیریت‌شده و پس از هر مرحله گزارش، دسترسی‌های آتی آزاد شود که البته برای این کار اعتمادی به آژانس نیست.

دیپلماسی فعال برای کسب حمایت کشورهایی چون چین و روسیه و مشارکت آنها در حفظ اقتدار ایران در NPT به کار گرفته شود.  بنابراین، با توجه به منافع بلندمدت کشور و ملاحظات امنیتی و اقتصادی، نیازمند تدابیر جدید در مواجهه با آژانس هستیم.

بروجردی: گروسی حق ورود به ایران ندارد

در همین زمینه عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با بیان اینکه نباید اجازه ورود گروسی به کشورمان را داد، گفت: «باید همکاری با آژانس را به تعلیق درآوریم، البته این تعلیق به معنای خروج از NPT نیست، بلکه تا وقتی که مراکز فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای ما از امنیت پایدار برخورد نباشد، باید کل همکاری با آژانس معلق شود.»

علاءالدین بروجردی در گفت‌وگوی تلویزیونی گفت: «۱۲ روز قبل رژیم صهیونیستی با هماهنگی آمریکا با یک اشتباه محاسباتی به ایران حمله‌ای کرد و آغاز عملیات نیز با هدف قرار دادن فرماندهان عالی‌رتبه نظامی ما انجام شد تا شیرازه‌ نظامی کشور را برهم زنند. تصور می‌کردند که با این ترور ناجوانمردانه نظام نمی‌تواند در سریع‌ترین زمان خود را برای دفاع جانانه تنظیم کند، اما با تدابیر هوشمندانه‌ فرماندهی معظم کل قوا در عرض چند ساعت افراد جایگزین انتخاب شدند و پرچم به دست گرفتند و همه‌ چیز به آرامی ادامه یافت و در همان ۲۴ ساعت اول، فرمان حمله و دفاع از امنیت ملی و انتقام به‌عنوان خواسته‌ همه‌ ملت دنبال شد؛ بنابراین در هدف اولشان شکست خوردند.»

بروجردی با اشاره به طرح مجلس برای توقف همکاری‌های عادی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی افزود: «گروسی فردی بی‌شخصیت و مزدور است که می‌داند اقدامات جمهوری اسلامی براساس موازین شناخته شده آژانس و عهدنامه NPT جلو می‌رود بعد گزارش‌ کذبی به شورای حکام می‌دهد و آن‌ها براساس این گزارش قطعنامه‌ای صادر کرده که بهانه اسرائیلی‌ها برای حمله به ایران می‌شود. بنابراین با توجه به عملکرد بد آژانس و اشتباه بزرگ گروسی، دیگر هیچ منطقی وجود ندارد که وضعیت عادی همکاری با آژانس وجود داشته باشد.»

وی ادامه داد: «بر این اساس معتقدیم که باید همکاری با آژانس را به تعلیق درآوریم، البته این تعلیق به معنای خروج از NPT نیست، بلکه به آن معناست تا زمانی که امنیت پایدار ما محفوظ نباشد، اجازه نمی‌دهیم متعرض امنیت یکی از مهم‌ترین اقدامات گره خورده با منافع مردم یعنی انرژی هسته‌ای شود.»

بروجردی گفت: «آن‌ها نشان دادند که غیرقابل اعتمادند. پس از این به بعد باید تمام فعالیت‌های ما در قالب فردو و پدافند غیرعامل باشد.»

وی بیان کرد: «اکنون گروسی در کمال پررویی درخواست ورود به ایران داشت. به هیچ وجه این فرد نباید به ایران وارد شود. رفتارهای مدیرکل آژانس باعث شد که قابلیت و مشروعیت همکاری آژانس با ایران از دست برود، لذا تا وقتی که مراکز فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای ما از امنیت پایدار برخورد نباشد باید کل همکاری با آژانس معلق شود.» بروجردی در پایان گفت: «ملت ما در طول بیش از چهل سال مقاومت و ایستادگی، اجازه نداد یک وجب از خاک کشور از دست برود. برخلاف رژیم گذشته که استان چهاردهم را واگذار کرد، جمهوری اسلامی ایران با عزت ایستاده است.»