خاورمیانه با پ‌ک‌ک جدید به کدام سو می‌رود؟
عبدالله اوجالان، مؤسس و رهبر زندانی پ‌ک‌ک در پیام ویدئویی که در ماه ژوئن ضبط شده بود، خلع‌سلاح این گروهک را دستاوردی تاریخی خواند. او که از سال ۱۹۹۹ به جرم خیانت در زندان ترکیه به سر می‌برد، گفت که خلع‌سلاح پ‌ک‌ک تغییر رویکرد از مبارزه مسلحانه به فعالیت‌های دموکراتیک و قانونی سیاسی است. او اذعان داشت که روند خلع‌سلاح «داوطلبانه» جنگجویان کرد و تشکیل کمیته پارلمانی ترکیه برای نظارت بر فرآیند صلح، ضروری خواهد بود.
پس از حدود ۵ دهه جنگ، حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) تصمیم گرفت با واگذاری تسلیحاتش، منحل شود. انحلال تدریجی این گروه تروریستی در مراسم ۱۱ جولای ۲۰۲۵ در اقلیم کردستان عراق کلید خورد و به پایان درگیری چند دهه‌ای شبه‌نظامیان کرد و دولت مرکزی ترکیه انجامید.
عبدالله اوجالان که این حزب را در اواخر دهه ۷۰ میلادی تأسیس کرده و به دنبال استقلال و تشکیل کشور کرد بود، در اوایل سال ۲۰۲۵ و از پس مذاکرات با آنکارا، از خلع‌سلاح پ‌ک‌ک خبر داد.
عبدالله اوجالان، مؤسس و رهبر زندانی پ‌ک‌ک در پیام ویدئویی که در ماه ژوئن ضبط شده بود، خلع‌سلاح این گروهک را دستاوردی تاریخی خواند. او که از سال ۱۹۹۹ به جرم خیانت در زندان ترکیه به سر می‌برد، گفت که خلع‌سلاح پ‌ک‌ک تغییر رویکرد از مبارزه مسلحانه به فعالیت‌های دموکراتیک و قانونی سیاسی است. او اذعان داشت که روند خلع‌سلاح «داوطلبانه» جنگجویان کرد و تشکیل کمیته پارلمانی ترکیه برای نظارت بر فرآیند صلح، ضروری خواهد بود.
اولین خبر انحلال پ‌ک‌ک در ماه می منتشر شد و دو ماه پیش از آن نیز اوجالان از شبه‌نظامیان کرد خواسته بود سلاح‌های خود را زمین بگذارند.
واکنش آنکارا
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه در پیامی به هم‌حزبی‌های خود در پارلمان کشور گفت که انتظار دارد این اقدام موجب پیشرفت سریع در فرآیند صلح شده و در جهت منفعت کشور و بلکه تمام منطقه باشد. او خاطرنشان کرد: «هنگامی که دیوار ترور فرو بریزد، همه‌چیز تغییر خواهد کرد. از رنج و اشک‌های بیشتر جلوگیری خواهد شد. پیروز این فرآیند (صلح) تمام ترکیه خواهد بود؛ ترک‌ها، کردها و عرب‌ها. سپس تمام منطقه از آن منتفع خواهد شد.»
روز چهارشنبه، آیسگل دوغان، سخنگوی حزب برابری و دموکراسی خلق (دی‌ای‌اِم) ترکیه که طرفدار کردهاست، اعلام کرد فرآیند خلع‌سلاح پ‌ک‌ک باید از طریق تضمین‌های قانونی و ایجاد سازوکارهایی برای انتقال به سیاست‌های دموکراتیک دائمی شود. دوغان افزود که اعضای حزبش در مراسم خلع‌سلاح که روز جمعه در سلیمانیه اقلیم کردستان عراق برگزار شد، به همراه گروهی از مبارزان پ‌ک‌ک حضور پیدا کردند.
سیاست مدنی
جایگزین سلاح می‌شود؟
رها روهاوی اوغلو، هماهنگ‌کننده مرکز مطالعات کردی در گفت‌وگو با روزنامه دیلی صباح اظهار کرد: «با خلع سلاح پ‌ک‌ک، سیاست مدنی به پیش‌زمینه خواهد آمد و در آینده نزدیک تأثیرات قابل‌توجهی بر حزب دموکراتیک خلق و حیات سیاسی کردها خواهد داشت.»
او تأکید کرد که پ‌ک‌ک به دلیل در اختیار داشتن سلاح، بازیگر اصلی بود. حالا سیاست‌ورزی برجسته می‌شود.
روهاوی اوغلو افزود: «حزب دی‌ای‌ام مجبور خواهد شد سیاست‌هایی خلاقانه‌تر، نوآورانه‌تر و چندصدایی‌تر اتخاذ کند. این امر به تحولات مهمی در داخل حزب منجر خواهد شد و ممکن است آن را از یک حزب قومی به یک حزب فراگیر مردمی تبدیل کند.»
او همچنین استدلال کرد که ممکن است افراد بیشتری وارد سیاست کردها شوند و این می‌تواند به ظهور احزاب کرد جایگزین و تکثر داخلی در حزب دی‌ای‌ام بینجامد که پیش‌تر به دلیل وفاداری به یک جناح خاص، محدود شده بود.
حزب دی‌ای‌ام نقشی کلیدی در تسهیل ارتباط بین عبدالله اوجالان و آنکارا در جریان این فرآیند ایفا کرده که توسط دولت باغچلی، رهبر حزب حرکت ملی ترکیه (ام‌اچ‌پی)، تحت شعار «ابتکار ترکیه بدون ترور» آغاز شد. این تغییر رویکردی قابل‌توجه برای این سیاستمدار بود که پیش‌تر قاطعانه از اقدامات نظامی دولت علیه پ‌ک‌ک و وابستگان آن در منطقه حمایت کرده و هرگونه مذاکره را رد کرده بود.
اما عادی‌سازی سیاسی یک‌شبه رخ نخواهد داد. روهاوی اوغلو دو مرحله اصلی پیش رو را ترسیم کرد: «نخست جنبه‌های فنی و لجستیکی خلع‌سلاح و دوم فرآیند گسترده‌تر دموکراتیزاسیون است. این مراحل شامل آزادی سیاستمداران برجسته کرد مانند صلاح‌الدین دمیرتاش خواهد بود که از سال ۲۰۱۶ زندانی است. لغو انتصاب سرپرستان دولتی در شهرداری‌های تحت مدیریت دی‌ای‌ام و اصلاحات قانونی برای گسترش آزادی سیاسی کردها از دیگر تغییرات پیش روست.»
معمای امنیت در منطقه
پس از پ‌ک‌ک
ایران که از جمله کشورهای قربانی تروریسم گروهک‌های مارکسیست کرد بوده نیز از خلع‌سلاح پ‌ک‌ک استقبال کرده است. در ماه می، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران با استقبال از انحلال این گروهک، آن را حرکتی به سوی نفی خشونت و تقویت امنیت خواند و ابراز امیدواری کرد که تکمیل این فرآیند به ثبات در منطقه بینجامد. در صحنه منطقه‌ای گسترده‌تر، هم اسرائیل و هم ایران به دقت تحولات را زیر نظر دارند. اسرائیل نگران افزایش نفوذ ترکیه است که پس از رهایی از درگیری با کردها به دست می‌آید، به ویژه با توجه به نیازش به فعال ماندن نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) در سوریه.
ارتباط بین نگرانی‌های فزاینده ترکیه در مورد مسأله کردها و نقش اسرائیل در سوریه در سخنرانی اردوغان در دیاربکر، در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۵ آشکار شد. او پس از کلیشه های معمول تأکید بر وحدت بین ترک‌ها و کردها و هشدار نسبت به نیروهای خارجی که به دنبال ایجاد تفرقه هستند، نکته‌ای کاملاً اساسی گفت. در انتقادی صریح از کسانی در میان کردها که از حمایت اسرائیل استقبال می‌کنند، اردوغان آنها را به خیانت متهم کرد. این بیانیه دیدگاه اردوغان را نسبت به تحولات اخیر خلاصه می‌کند و بازتابی از نگرانی فزاینده‌اش نسبت به احتمال حمایت مستقیم‌تر اسرائیل از کردها است.
حمایت آشکار اسرائیل از خودمختاری کردها، هم در عراق و هم در سوریه، این ترس‌ها را تشدید می‌کند. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، تنها رهبری در جهان بود که به طور علنی از همه‌پرسی استقلال کردها در عراق در سال ۲۰۱۷ حمایت کرد.
به نوشته اندیشکده وابسته به دانشگاه نورویچ، حمایت اسرائیل برای کردها حیاتی است، زیرا می‌تواند حضور مستمر آمریکا در شمال شرق سوریه را تسهیل کند و یک حائل محافظتی بسیار مورد نیاز در برابر احتمال تهاجم ترکیه فراهم آورد.
این حفاظت به ویژه با توجه به موقعیت آسیب‌پذیر کردها و خاطره تلخ دوره اول ریاست جمهوری ترامپ اهمیت دارد که اجازه داد ترکیه به بخش‌هایی از سوریه تحت کنترل کردها حمله کند. آن تهاجم که با کمک نیروی‌های نیابتی ترکیه، معروف به ارتش ملی سوریه، انجام شد، منجر به پاکسازی قومی کردها در مناطقی مانند عفرین شد.
تاکنون چهره‌های کلیدی در دولت ترامپ تعهد خود را به ادامه حمایت آمریکا از کردها اعلام کرده‌اند. همچنین، این واقعیت که همین افراد حامی سرسخت اسرائیل هستند، می‌تواند حمایت کلی آمریکا-اسرائیل از کردها را تقویت کند.
برش
منطقه عاری از پ‌ک‌ک؟
تأثیرات این تحولات فراتر از مرزهای ترکیه نیز احساس خواهد شد. مهمت آلاجا، کارشناس امور خاورمیانه به دیلی صباح گفت: «علاوه بر کسب مزیت استراتژیک بزرگ برای ترکیه، خلع‌سلاح پ‌ک‌ک تأثیرات بزرگی در عراق و سوریه خواهد داشت.»
مصالحه اوجالان در زمانی مطرح شد که تغییرات اساسی، از جمله بازسازی قدرت در سوریه پس از بشار اسد، جنگ غزه و جنگ لبنان منطقه را وارد فضای جدیدی کرده است.
ممکن است عراق که مدت‌ها پایگاه عملیاتی پ‌ک‌ک بوده نیز شاهد بهبود روابط دیپلماتیک با آنکارا باشد. آلاجا خاطرنشان کرد: «اگرچه این گروه، سازمانی غیرقانونی بوده، اما چندین بازیگر در بغداد، پایگاه‌های نظامی ترکیه در خاک عراق را نقض حاکمیت این کشور توصیف کرده‌اند.»
آلاجا با ابراز امیدواری می‌گوید: «پ‌ک‌ک روابط آنکارا-اربیل، آنکارا-سلیمانیه و همچنین اربیل-سلیمانیه را تضعیف کرده بود. انحلال پ‌ک‌ک قطعاً به گفت‌وگوی درون‌کردی کمک خواهد کرد.»
او همچنین به آزادسازی صدها روستای تحت اشغال پ‌ک‌ک در شمال عراق و پایان درگیری‌های برادرکشانه بین این گروه و حزب دموکرات کردستان (کی‌دی‌پی) اشاره کرد. با این حال، او هشدار داد که ممکن است گروه‌های باقی‌مانده مانند واحدهای مقاومت سنجار مرتبط با پ‌ک‌ک چالش‌های جدیدی ایجاد کنند.
در سطح ژئوپلیتیکی، آلاجا اشاره کرد که اقدام پ‌ک‌ک می‌تواند پویایی‌های منطقه‌ای را تغییر دهد. در ژئوپلیتیک سوریه نیز گروهک یگان‌های مدافع خلق بازیگر کلیدی محسوب می‌شود. آلاجا به توافق اخیر بین الجولانی، حاکم فعلی سوریه و مظلوم کوبانی، رهبر این گروه اشاره کرد که نشان‌دهنده هماهنگی با ابتکار جامع خلع‌سلاح است.
دیدگاه تان را بنویسید