تغییر معادلات با فرصت سازی در قفقاز
کارشناسان معتقدند که سفر رئیس‌جمهوری به باکو می‌تواند فرصتی طلایی برای احیای روابط ایران و جمهوری آذربایجان باشد. این سفر نه تنها برای رفع موانع موجود میان دو کشور، بلکه برای تقویت همکاری‌های اقتصادی و ترانزیتی و مدیریت هوشمندانه تحولات ژئوپلیتیک ضروری است.
سفر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران به باکو در روز گذشته نه تنها به‌عنوان نقطه پایانی بر دوره‌ای پر فراز و نشیب در روابط دو کشور تلقی شد، بلکه فرصتی طلایی برای آزادسازی انرژی‌های انباشته میان ایران و جمهوری آذربایجان به شمار می‌آید. این سفر که با امضای تفاهم‌نامه‌های متعددی همراه بود، زمینه‌ساز شکل‌گیری یک موج تازه از توسعه روابط سیاسی و اقتصادی میان دو همسایه شد. از همان ابتدا، با توجه به سیاست تحول‌خواهانه دولت چهاردهم نسبت به کشورهای همسایه، به‌ویژه جمهوری آذربایجان، انتظار می‌رفت که این سفر نه تنها بازگشتی به روند دیپلماتیک گذشته باشد بلکه آغازگر همکاری‌های گسترده‌تر در حوزه‌های اقتصادی و امنیتی نیز بشود. در این راستا، شماری از کارشناسان مسائل قفقاز در گفت‌وگو با «ایران»، به تشریح اهمیت تقویت و ترمیم روابط تهران و باکو پرداخته و تأثیرات آن را در حوزه‌های مختلف همکاری‌ها مورد بررسی قرار دادند.
شکستن دیوارهای روانی و سیاسی
در آستانه تحولات مهم در قفقاز جنوبی، سفر رئیس‌جمهوری ایران به باکو به دعوت رسمی الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری جمهوری آذربایجان، به مثابه گامی حیاتی در ترمیم روابط دو کشور در شرایطی حساس بود. این سفر نه تنها پایانی بر سال‌ها نوسانات دیپلماتیک میان دو همسایه بود، بلکه فرصتی برای برداشتن موانع روانی و سیاسی پیش روی همکاری‌های دوجانبه به شمار می‌رفت. بهرام امیراحمدیان، کارشناس مسائل قفقاز، با تأکید بر اهمیت این سفر، به یادآوری تاریخچه پیچیده روابط ایران و آذربایجان پرداخت. به گفته او، هرچند این دو کشور پیوندهای عمیق فرهنگی، تاریخی و مذهبی دارند، اما تحولات منطقه‌ای، سوءتفاهم‌ها و برخی اقدامات یک‌جانبه، باعث شده است روابط دوجانبه دچار تزلزل شود. امیراحمدیان ادامه می‌دهد: «با این حال، تهران همیشه سعی کرده است سیاستی متعادل و بدون تأثیرپذیری از تحولات محیطی نسبت به همسایه شمالی خود داشته باشد؛ رویکردی که اکنون دولت ایران با جدیت بیشتری دنبال می‌کند.» به گفته او سفر اخیر رئیس‌جمهوری ایران به باکو در شرایطی انجام شد که منطقه قفقاز جنوبی در آستانه تحولات مهمی قرار داشت. گفت‌وگوهای صلح میان باکو و ایروان بر سر اختلافات دیرینه، در جریان بود. در این شرایط، دیپلماسی فعال و هوشمندانه ایران می‌تواند نقش بسزایی نه تنها در تقویت روابط دوجانبه، بلکه در تثبیت ثبات کلی منطقه ایفا کند.
چالش‌های اقتصادی دو کشور نیز بویژه در سال‌های اخیر به دلیل تنش‌های سیاسی تحت‌الشعاع قرار گرفته است. محدودیت‌های حملونقل، موانع گمرکی و دشواری‌های تجارت از جمله مشکلاتی است که همکاری‌های اقتصادی را تحت تأثیر قرار داده است. اما به گفته امیراحمدیان، سفر رئیس‌جمهوری ایران به باکو فرصتی طلایی بود تا این موانع برطرف و مسیرهای تجاری میان دو کشور هموار شود. یکی از طرح‌های پیشنهادی این کارشناس منطقه که بویژه از اهمیت بالایی برخوردار است، ایجاد منطقه آزاد تجاری در مرزهای مشترک، بویژه در بندر آستاراست. این طرح می‌تواند پیوندهای اقتصادی ایران و آذربایجان را مستحکم‌تر کند و در صورت همکاری بخش خصوصی و توافقات دوجانبه، این پروژه‌ها به مرحله اجرایی درآیند.
اولین سفر به قفقاز جنوبی
محسن پاک‌آیین، سفیر اسبق ایران در آذربایجان، با اشاره به اهمیت این سفر، بر یک تغییر اساسی در معادلات منطقه‌ای تأکید می‌کند. «سایه یک جنگ 30 ساله میان آذربایجان و ارمنستان دیگر وجود ندارد». او می‌گوید: «حل مناقشه قره‌باغ و به رسمیت شناخته شدن تمامیت ارضی هر دو کشور، راه را برای تثبیت مرزهای شناخته‌شده بین‌المللی هموار کرده است. این تغییرات در شرایط منطقه‌ای، نه تنها بر روابط دو کشور تأثیرگذار بوده، بلکه مسیر رسیدن به صلح پایدار را نیز هموار کرده است.» پاک‌آیین با تأکید بر انتخاب آذربایجان به‌عنوان اولین مقصد سفر رئیس‌جمهوری ایران به قفقاز، این انتخاب را گواهی بر اهمیت ویژه‌ای می‌داند که تهران برای روابط خود با باکو قائل است؛ «این سفر نه تنها نماد تحکیم روابط دوجانبه است، بلکه فرصتی است برای انتقال تجربیات و ایجاد زمینه‌های سرمایه‌گذاری مشترک در حوزه تجارت و اقتصاد». این دیپلمات پیشین به فرصت‌های اقتصادی فراوانی که در پی این سفر ممکن است به دست آید، اشاره می‌کند و می‌گوید: «پایانه‌های مرزی، منطقه ویژه اقتصادی بندر آستارا، چهار منطقه آزاد تجاری در بندر انزلی، منطقه آزاد تجاری-صنعتی ارس در جلفا و منطقه آزاد اردبیل، فرصت‌های طلایی برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و تجاری میان ایران و آذربایجان فراهم می‌کنند.» به گفته پاک‌آیین، این سفر می‌تواند منجر به بهره‌برداری همه‌جانبه از این پایانه‌ها و مناطق آزاد شود و در نهایت به ایجاد یک شبکه تجاری و اقتصادی پایدار میان دو کشور بینجامد.
نقشه راهی برای آینده حملونقل و امنیت منطقه‌ای
سفر رئیس‌جمهوری ایران به باکو در حالی انجام شد که نگاه‌ها به ترسیم آینده‌ای روشن‌تر برای پروژه‌های حملونقل، بویژه کریدور شمال-جنوب، دوخته شده بود. این پروژه، که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین پروژه‌های ترانزیتی در منطقه شناخته می‌شود، نقش حیاتی در معادلات اقتصادی و ژئوپلیتیک ایران و جمهوری آذربایجان ایفا می‌کند. کریدور شمال-جنوب که از طریق آذربایجان می‌گذرد، به یکی از مسیرهای کلیدی برای ارتباطات حملونقل بین‌المللی تبدیل شده و انتظار می‌رود تأثیرات عمیقی بر تبادلات تجاری و سیاسی این دو کشور و حتی منطقه قفقاز بگذارد. محمد حسین معصومزاده، کارشناس مسائل آسیای مرکزی، با اشارات فوق، در تحلیل خود از این سفر به نکته‌ای مهم اشاره می‌کند: «این سفر باید به فرصتی برای توافق‌های عملیاتی تبدیل شود که به تکمیل زیرساخت‌های راه‌آهن، توسعه گمرکات مرزی و هماهنگی تعرفه‌ها کمک کند.» او همچنین از لزوم رفع موانع بانکی و لجستیکی برای تسهیل روابط تجاری سخن می‌گوید. بر اساس تفاهمنامه جدید انتقال گاز، قرار است ۵۵ میلیارد مترمکعب گاز از روسیه از طریق آذربایجان به ایران منتقل شود که خود می‌تواند تحولی بزرگ در روابط انرژی دو کشور ایجاد کند.
معصومزاده بویژه بر اهمیت تنوع در مسیرهای کریدور شمال-جنوب تأکید دارد: «تنوع در مسیرهای مختلف، مانند مسیر قفقاز جنوبی، آسیای مرکزی و دریای خزر، می‌تواند پایداری این کریدور را تضمین کرده و از امتیازگیری سیاسی طرف‌های واسط جلوگیری کند.» او اضافه می‌کند: «این تنوع در مسیرهای انتقال گاز از روسیه به ایران نیز به همین منوال است و نیازمند هماهنگی‌های امنیتی دقیق برای جلوگیری از بهره‌برداری سیاسی طرفین است، اما پیچیدگی‌های این پروژه‌ها تنها به مسائل اقتصادی محدود نمی‌شود.» معصومزاده به مشکلات ژئوپلیتیک نیز اشاره می‌کند که ممکن است در پی حضور و نفوذ بازیگران خارجی، بویژه رژیم صهیونیستی، در جمهوری آذربایجان ایجاد شود:«پیشرفت روابط نظامی باکو و تل‌آویو می‌تواند تعادل منطقه را بر هم بزند.» او هشدار می‌دهد این مسائل حساسیت‌هایی را در پی دارد که باید به‌طور شفاف و بدون تعارف در سطوح عالی مطرح شوند تا از بروز تنش‌های ناخواسته جلوگیری شود. او در ادامه اشاره می‌کند: «پس از سفر رئیس‌جمهوری ایران، بلافاصله نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی و رئیس‌جمهوری ترکیه به باکو سفر خواهند کرد و این موضوع، چه از نظر مدیریت گفت‌وگوها و چه از منظر مدیریت رسانه‌ای، باید به‌دقت تحت نظر قرار گیرد.»
در نهایت، کارشناسان معتقدند که سفر رئیس‌جمهوری به باکو می‌تواند فرصتی طلایی برای احیای روابط ایران و جمهوری آذربایجان باشد. این سفر نه تنها برای رفع موانع موجود میان دو کشور، بلکه برای تقویت همکاری‌های اقتصادی و ترانزیتی و مدیریت هوشمندانه تحولات ژئوپلیتیک ضروری است. «حضور ایران در صحنه دیپلماتیک منطقه»، پیامی است که از این سفر به‌وضوح به جهان مخابره می‌شود. همچنین برنامه‌ریزی برای سفر رئیس‌جمهوری به دیگر کشورهای منطقه قفقاز جنوبی، بویژه ارمنستان، برای حفظ موازنه منطقه‌ای و تقویت روابط دوجانبه از اهمیت بالایی برخوردار است.
روزنامه ایران
دیدگاه تان را بنویسید