مذاکرات ایران و آمریکا/ گفت و گو یا گذار؟

وال استریت ژورنال مدعی شد : مذاکرات ایران و آمریکا به صورت غیرمستقیم احتمالا طی روزهای آینده شروع خواهد شد

در جریان مذاکرات عمان به ناگاه پیش از آغاز دور ششم مذاکرات با واشنگتن، آمریکا به اسرائیل چراغ سبز نشان داد تا به خاک کشورمان حمله کرده و چند روز بعد خود نیز به سایت های هسته ای کشورمان حمله کرد. حالا با گذشت بیش از یک ماه و نیم  از حمله مستقیم رژیم صهیونیستی به خاک ایران و ترور برخی از فرماندهان ارشد نظامی و دانشمندان هسته‌ای کشورمان، زمزمه‌هایی از احتمال ازسرگیری مذاکرات میان ایران و آمریکا به گوش می‌رسد. این در حالی است که تهران، در واکنش به تجاوز صهیونیست‌ها، موضعی قاطع اتخاذ کرده و هرگونه مذاکره را فعلاً خارج از دستور کار دانسته بود. اما حالا «لارنس نورمن»، خبرنگار باسابقه وال‌استریت ژورنال، در توئیتی مدعی شده که گفت‌وگوهایی، ولو غیرمستقیم، ممکن است به‌زودی آغاز شود؛ گفت‌وگوهایی که شاید با حضور میانجی جدیدی غیر از عمان و بر پایه دستورکاری متفاوت از دوره‌های پیشین دنبال شوند. در همین راستا برخی تحلیل گران معتقدند که با وجود وضعیت متشنج منطقه، مسیرهای ارتباطی میان ایران و آمریکا از مسیرهای دیپلماتیک پنهان و واسطه‌هایی نظیر «ویتکاف» و «عراقچی» هنوز هم باز است. این مسیرهای نیمه‌پنهان، حالا با نگاهی به دور ششم مذاکرات عمان و حوادث پیش از آن، بار دیگر مورد توجه قرار گرفته‌اند.

بی‌اعتمادی، ستون ثابت دیپلماسی تهران – واشنگتن

نکته نخست در تحلیل شرایط فعلی، سایه سنگین بی‌اعتمادی میان دو کشور است. از ناروی آمریکایی پیش از دور ششم مذاکرات گرفته تا بی‌عملی واشنگتن در قبال تعهدات برجامی، تهران دیگر همان نگاه محتاط دیروز را هم به آمریکایی‌ها ندارد. آنچه امروز وجود دارد، چیزی فراتر از بدبینی سیاسی است، بلکه یک بی‌اعتمادی نهادینه‌شده است که در سخنان مکرر مقامات ایرانی نیز بازتاب دارد.آمریکا نه‌تنها با خروج از برجام، اعتماد متقابل را خدشه‌دار کرد، بلکه حتی در شرایط بحرانی اخیر منطقه، پشت اسرائیل ایستاد و با تمام قوا از آن حمایت کرد؛ حمایتی که نتیجه‌ای جز تشدید بحران نداشت. با این پیش‌زمینه، طبیعی است که هرگونه گفت‌وگو با واشنگتن، نه به‌عنوان راه‌حل، بلکه صرفاً به‌عنوان تاکتیکی برای گذار از مرحله‌ای پرتنش و خطرناک ارزیابی شود. دیپلماسی، در چنین شرایطی، بیش از هر زمان دیگر نیازمند هوشیاری، واقع‌بینی و تدبیر است.

دستِ پُرِ ایران در میانه بحران

دومین نکته مهم، وضعیت فعلی ایران در معادله منطقه‌ای و بین‌المللی است. برخلاف گذشته که معمولاً مذاکرات در موقعیتی نابرابر آغاز می‌شد، حالا ایران با شرایط متفاوت‌تری روبه‌روست. جمهوری اسلامی ایران نه‌تنها در میدان نبرد توانست دست بالا را حفظ کند، بلکه با افشای نقش مستقیم صهیونیست‌ها و حمایت تمام‌قد آمریکا، افکار عمومی داخلی و منطقه‌ای را نیز با خود همراه کرد. جنگ اخیر کار را به جایی رساند که آمریکایی ها درخواست آتش بس را صادر کرده و بر برتری ایران به شکلی غیرمستقیم مهر تایید زدند. علاوه‌بر‌این، همراهی گسترده مردم ایران، به‌ویژه در محکومیت تجاوز صهیونیستی و حمایت از نیروهای نظامی، نشان داد که پشتوانه اجتماعی قابل‌توجهی برای مقاومت در برابر فشارهای خارجی وجود دارد. همین دستِ پُر، حالا به کار تیم دیپلماسی خواهد آمد؛ چه در مواجهه با آمریکا و چه در تعامل با تروئیکای اروپایی.

نجات از «مکانیسم ماشه» با بازی هوشمندانه

سومین نکته اما به پازلی بازمی‌گردد که شاید برای بسیاری پنهان مانده باشد: تهدید مداوم اروپا به فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» و خروج رسمی از برجام. در ماه‌های گذشته، سه کشور اروپایی عضو برجام (آلمان، فرانسه و انگلیس) بارها پالس‌هایی منفی ارسال کرده‌اند؛ از تهدیدهای رسمی گرفته تا بیانیه‌های مشترک هشدارآمیز. آنچه اکنون در جریان است، تلاش مضاعف طرف غربی برای افزایش فشار دیپلماتیک به تهران و محاصره در فضای حقوقی است.در چنین فضایی، بازگشت هوشمندانه به میز مذاکرات –ولو در سطح گفت‌وگوهای غیرمستقیم– می‌تواند تاکتیکی مؤثر برای عبور از دام مکانیسم ماشه باشد. اگر تهران بتواند با شروع مذاکرات، ولو نمادین، اروپایی‌ها را در موقعیتی بلاتکلیف نگه دارد، امکان فعال‌سازی این مکانیسم به‌صورت عملی کاهش می‌یابد. این یک فرصت دیپلماتیک است؛ فرصتی برای عبور از یک پیچ خطرناک در سیاست خارجی، بدون این که امتیازی شتابزده واگذار شود.

 دیپلماسی در دل نااطمینانی

در نهایت، باید گفت که گرچه خبرها از احتمال شروع مذاکرات جدید میان ایران و آمریکا خبر می‌دهند، اما این گفت‌وگوها، نه از سر خوش‌بینی، بلکه از دل نااطمینانی و بحران سر بر می‌آورند. تهران، با تجربه‌ای سنگین از مذاکرات نافرجام و عهدشکنی‌های طرف آمریکایی، به خوبی می‌داند که هرگونه گفت‌وگو نیازمند تضمین‌های واقعی است، نه صرفاً ژست‌های رسانه‌ای.مذاکره، به‌خودی‌خود، نه نشانه ضعف است و نه الزاماً نمایانگر عقب‌نشینی، بلکه در شرایطی همچون وضعیت فعلی، می‌تواند ابزاری برای مدیریت زمان، کنترل فشارها و گذار از تهدیدهای بالفعل باشد.

خراسان