زندگی سالم در گرو مدیریت مصرف آب

بروز خشکسالی و کاهش نزولات جوی، رشد بی‌رویه شهرنشینی و افزایش مصرف آب، همگی تهدیدات جدی برای انسان امروزی است. بحران کم آبی در روزهای داغ تابستان بسیاری از شهرها را تهدید می‌کند و به گفته مسئولان در صورت ادامه بی‌توجهی مردم به صرفه‌جویی در روزهای آینده شاهد قطع این ماده حیاتی خواهیم بود. . پیش‌بینی محققان دانشگاه کلرادو نشان می‌دهد تا ٢٥سال دیگر نیمی از جمعیت جهان با مشکل کمبود آب شیرین مواجه خواهند بود. میزان متوسط بارندگی در کشور ایران حکایت دارد که ایران از حداقل ریزش‌های جوی برخوردار است. لزوم فرهنگ‌سازی در مدیریت مصرف آب و اصلاح رفتار در کنار اصلاح ابزار مقوله‌های مهمی هستند که به عبور از این بحران کمک می‌کند. در این میان نقش خانواده‌ها در این فرهنگ‌سازی بسیار مهم است. مردم تهران هر روز به اندازه دریاچه چیتگر آب مصرف می‌کنند و با این وضعیت ذخیره آب نیز از دست رفته است. مهندس محمد علی رحیمی مدیر دفتر مدیریت مصرف آب و انرژی آبفای استان تهران در گفت‌و‌گو با «ایران زندگی» از نقش خانواده‌ها در عبور کشور از بحران کم آبی همچنین فرهنگ‌سازی مدیریت مصرف گفت. بحران آب در ایران و بخصوص در تهران تا چه حد جدی است و مصرف روزانه نسبت به مدت مشابه سال گذشته چقدر افزایش داشته است؟ بحران کم آبی بسیار جدی است و ذخایر سدهای ما نسبت به سال گذشته کاهش جدی داشته است. با افزایش درجه حرارت در روزهای گرم تابستان شاهد کاهش ورودی آب رودخانه‌ها به سد لتیان، لار و طالقان هستیم و این زنگ خطری است که از مدتی قبل به صدا درآمده و درصورتی که مردم مصرف روزانه شان را تا 15 درصد کاهش ندهند، قطعاً با بحران شدید کم آبی مواجه خواهیم شد. مصرف 3 میلیون و 420 هزارمترمکعب آب در یک‌روز برای تهران رکورد بی‌سابقه‌ای بود که به ثبت رسید. در سال‌های گذشته تجربه مصرف بالای 3 میلیون و 350 هزارمترمکعب در 7 روز از سال را داشتیم که امسال تاکنون 22 روز را با این وضعیت سپری کرده‌ایم. سهم مصارف خانگی در ایجاد بحران کم آبی چقدر است؟ عمده مصرف آب در شهر‌ها مربوط به مصارف خانگی است. شست و شو، استحمام، لباسشویی و روشویی از جمله مصارف خانگی آب هستند. 57 درصد مصرف آب در خانه‌ها مربوط به ظرفشویی و حمام است. سرویس بهداشتی 18 درصد، لباسشویی 6 درصد و 8 درصد هم روشویی در مصرف آب سهم دارند. اگر در نحوه مصرف آب هنگام استحمام و ظرفشویی کمی حساسیت داشته باشیم رقم قابل توجهی در مصرف آب مدیریت کرده و مصرف روزانه را کاهش خواهیم داد. در حمام سردوش‌های معمولی بطور متوسط 20 لیتر در دقیقه آب مصرف می‌کنند در حالی که با استفاده از سردوش‌های کم مصرف تا 50 درصد در مصرف آب صرفه‌جویی می‌شود همچنین باید زمان استحمام به 5 دقیقه کاهش یابد. از سوی دیگر با گرم شدن هوا و استفاده بسیاری از شهروندان از کولرهای آبی شاهد هستیم که بعضی از کولرها معادل یک خانوار آب مصرف می‌کنند و مصرف آن‌ها در پیک گرما به 230 لیتر در روز افزایش پیدا می‌کند که این رقم قابل توجهی است که اگر سرویس دوره‌ای برای این کولرها انجام گیرد یا از سایه بان برای آن‌ها استفاده شود در مصرف آب صرفه‌جویی می‌شود. در سرویس‌های بهداشتی و روشویی‌ها آب به شکل بی‌رویه مصرف می‌شود. بسیاری از فلاش تانک‌هایی که در سرویس‌های بهداشتی استفاده می‌شوند 13 لیتری هستند و به این معنا است که هربار با فشردن دکمه آن 13 لیتر آب را مصرف می‌کنیم درصورتی که می‌توان با استفاده از فلاش تانک‌هایی با حجم کمتر در مصرف آب صرفه‌جویی کرد. پایین بودن هزینه آب مصرفی خانوارها چقدر در مصرف بی‌رویه آن مؤثر است؟ متأسفانه یکی از دلایل اصلی مصرف بی‌رویه آب توسط خانوارها پایین بودن قیمت آن است بطوری که آن‌ها سهم ناچیزی برای آب می‌پردازند. بطور میانگین هر خانوار ایرانی هر روز یک متر مکعب آب که شامل هزار لیتر است مصرف می‌کند. این هزار لیتر آب برابر است با 2 هزار بطری نیم لیتری آب که هر کدام از آن‌ها در فروشگاه‌ها و سوپرمارکت‌ها به قیمت 300 تومان فروخته می‌شود. یعنی هر خانوار ایرانی ماهیانه 600 هزار تومان آب شرب مصرف می‌کند درصورتی که بطور متوسط 600 تا 700 تومان برای هر متر مکعب آب پرداخت می‌کند. در کشور ژاپن و در شهر توکیو همه مردم از آب آشامیدنی که به شکل بطری‌های آب در اختیارشان قرار می‌گیرد استفاده می‌کنند و پولی که بابت آب آشامیدنی می‌پردازند با پولی که برای آب‌های مصرفی دیگر می‌پردازند برابری می‌کند. با یک حساب سرانگشتی مشخص می‌شود که قیمت آب شرب در ایران بسیار پایین و یکی از دلایل اصلی مصرف بی‌رویه و هدر رفت آب است. مصرف بی‌رویه آب از دیدگاه شما چه تعریفی دارد؟ صرفه‌جویی یعنی بهینه مصرف کردن و درست مصرف کردن و هرچه خارج از این چارچوب عرفی و شرعی باشد مصرف بی‌رویه است. وقتی برای شستن دست و صورت شیر آب را باز می‌کنیم اگر به اندازه نیاز آب مصرف نکنیم و شیر آب را باز بگذاریم این مصرف بی‌رویه خواهد بود. مصرف بی‌رویه یعنی به آبی که هدر می‌رود نیاز نداشته باشیم زیرا اگر به آن نیاز داشته باشیم آن را کنترل می‌کنیم. متأسفانه بارها با این صحنه که افرادی برای شست و شوی خودرو از آب شرب استفاده می‌کنند مواجه شده‌ایم. باز گذاشتن شیر آب و هدر رفتن آن مصرف بی‌رویه‌ای است که به بحرانی‌تر شدن وضعیت آب منجر می‌شود. سرانه مصرف آب در ایران چند متر مکعب است و متوسط آن در کشورهای جهان چه مقدار است؟ سرانه مصرف خانگی در شهر تهران برای هر نفر 240 لیتر و یک متر مکعب برای هر خانوار در یک شبانه روز است و مقایسه آن با سرانه مصرف دیگر کشورها نشان می‌دهد سرانه مصرف در کشور ما بسیار بالاست. بطور مثال در کشور مالزی که بارندگی زیادی دارد 90 لیتر در شبانه روز است. در مکزیک سرانه مصرف 100 لیتر و در بلژیک که کشور پرآبی است 108 لیتر است. در شهر توکیو که 1200 میلی متر بارندگی دارد و بطور میانگین بارندگی در این شهر 5 برابر تهران است سرانه مصرف 110 لیتر است. بررسی آماری نشان می‌دهد که سرانه مصرف خانوارهای ایرانی بسیار بالاست. متأسفانه مرداد ماه سال گذشته مصرف سرانه هر نفر در پیک مصرف به 330 لیتر رسید و با توجه به گرمای امسال تابستان و روند صعودی دما از همه مردم می‌خواهیم که نسبت به مصرف آب حساسیت ویژه‌ای داشته باشند. نکته‌ای که باید یادآوری کنم این است اگر تمام مخازن و سدها مملو از آب باشد و هیچ مشکلی در تأمین آب نداشته باشیم ظرفیت انتقال و تصفیه ما محدود است و اگر مشترکان و شهروندان در مصرف آب صرفه‌جویی نکنند بازهم با محدودیت مصرف مواجه خواهیم شد. چه گروه سنی در کدام مناطق تهران بیشترین مصرف‌کننده آب هستند؟ تفکیک گروه‌های سنی دشوار است و تراکم خانوارها در مناطق تهران متفاوت است و هنوز مطالعات جامعی در این زمنیه انجام نشده است اما مناطق شمالی تهران بیشترین مصرف‌کننده آب هستند. مصرف زیاد آب در این مناطق به چند دلیل از جمله وسعت زیاد بنا و تقاضای امکانات رفاهی بیشتر است. مهمترین مسأله در حال حاضر برای ما مدیریت مصرف و تقاضا است چون ما از تمام پتانسیل برای شهر تهران که هر روز ساخت و سازهای زیادی در‌آن انجام می‌گیرد و شاهد افزایش مهاجرت و جمعیت آن هستیم استفاده کرده‌ایم و اگر برنامه‌ریزی را به سمت مدیریت مصرف و تقاضا سوق ندهیم قطعاً در آینده با مشکل جدی مواجه خواهیم شد. چه کارهایی در زمینه فرهنگ‌سازی مدیریت مصرف آب انجام گرفته و چرا همیشه در فصل گرم سال به فکر فرهنگ‌سازی می‌افتیم؟ برای فرهنگ‌سازی سازوکارها و بسترهای مناسبی نیاز است که همه باید در آن مشارکت داشته باشند. اقداماتی توسط شرکت آب و فاضلاب در زمینه فرهنگ‌سازی مدیریت مصرف آب در چند شاخه انجام گرفته است. تشکیل گروه حامیان آب در مدارس که در طول سال تحصیلی دانش‌آموزان را به مصرف درست آب توصیه می‌کنند در کنار گنجاندن فصلی در کتاب دانش‌آموزان دبستان درباره اهمیت آب و مصرف درست آن از جمله کارهایی است که در حوزه آموزش و پرورش انجام گرفته است. همچنین در بحث ساماندهی سازمان‌های دولتی اقدامات متعددی انجام گرفته است و قرار شد تا سازمان استاندارد صنایع را به رعایت استاندارد و کاهش مصرف آب ملزم کند. همچنین طرحی را در شهرداری و نظام مهندسی دنبال می‌کنیم که پایان کار به ساختمان‌ها زمانی داده شود که تجهیزات آب ساختمان نوساز مورد تأیید مدیریت مصرف باشد یعنی بطور مثال شیرآلات کاهنده مصرف باشند. اما این‌که چرا در فصل گرم سال بحث فرهنگ‌سازی و مباحث مربوط به مدیریت مصرف آب عنوان می‌شود باید گفت لزوم این فرهنگ‌سازی در تابستان پررنگ‌تر می‌شود اما در ماه‌های دیگر سال متوقف نمی‌شود و سعی کردیم در همه فصول سال اقداماتی را که برشمردم انجام دهیم. خانواده‌ها چقدر در این فرهنگ‌سازی نقش دارند؟ خانواده‌ها در بحث فرهنگ‌سازی مدیریت بهینه مصرف آب نقش اساسی و کلیدی دارند. والدین می‌توانند صرفه‌جویی را به فرزندان آموزش بدهند و این حساسیت را به آن‌ها منتقل کنند. الگوسازی صحیح در مصرف انرژی و آب باید از خانواده آغاز شود و والدین می‌توانند با نشان دادن رفتارهای صحیح از خود هنگام مصرف آب، تذکرهای بجا و منطقی و مشخص کردن انتظارات و خواسته‌های خود از آنان و بالا بردن آگاهی‌ در زمینه مصرف بهینه، فرزندانشان را از کودکی به صرفه‌جویی کردن پرورش دهند. منبع: روزنامه ایران