دیوار چین دور واقعیت
سفر رئیس جمهور به چین آزمونی جدی برای دولت در مسیر اجرای توافق راهبردی ۲۵ ساله با پکن است؛ توافقی که در صورت رفع موانع و عملیاتی شدن، می تواند جایگاه کشور را در معادلات جهانی ارتقا دهد
خراسان نوشت: سفر رئیس جمهور پزشکیان به چین برای شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای، در لحظه‌ای حساس از تاریخ ایران انجام شد. لحظه‌ای که کشور در یکی از پیچیده‌ترین بزنگاه‌های دیپلماتیک خود قرار دارد. پس از جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل، گفت‌وگوهای ایران و آمریکا با بدعهدی واشنگتن به بن‌بست رسیده و اروپا نیز در تلاش است با تکیه بر مکانیسم ماشه، فضایی پراضطراب در جامعه ایران ایجاد کند. در چنین شرایطی، ضرورت بهره‌گیری از تمام ظرفیت‌های غیرغربی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. انتشار بیانات رهبر انقلاب به زبان چینی در آستانه سفر رئیس‌جمهور که بر نقش تمدنی ایران و چین و لزوم اجرای عملی توافق راهبردی دو کشور تأکید داشت نشان از اهمیت راهبردی این سفر دارد. اکنون حضور رئیس‌جمهور در پکن نه تنها آزمونی برای دولت در مسیر عملیاتی کردن توافق ۲۵ ساله با چین است، بلکه فرصتی برای ارتقای جایگاه ایران در معادلات جهانی است. سفری که حتی حواشی پیش از آغاز اجلاس نیز نمی‌تواند از اهمیت تاریخی آن بکاهد.
باید بدانیم از چین چه می‌خواهیم؟
یکی از مهم‌ترین نکات در موضوع روابط راهبردی با چین که اکثر کارشناسان این حوزه به آن اشاره دارند، این است که طرف چینی کاملا می‌داند از رابطه با ایران چه می‌خواهد و برای چه با ایران وارد توافق نامه های راهبردی شده است اما طرف ایرانی در یک حالت ابهام و سرگردانی قرار دارد. ایران یکی از اصلی ترین بازیگران در مسیری است که می تواند زنجیره های ارزش مشترک را بین چین و همسایگان ما و همسایگان آن ها تعریف کند. این منافع مشترک را اگر درست تعریف کنیم، بسیاری از مسائل پرونده با چین حل خواهد شد. روابط ایران و چین، به رغم پتانسیل‌های فراوان، همچنان در سطحی مبهم باقی مانده است. در حالی که پکن، ایران را در سیاست خارجی خود به‌عنوان یک عنصر کلیدی تعریف کرده، به‌نظر می‌رسد تهران هنوز نتوانسته است جایگاه چین را در اولویت‌های راهبردی خود مشخص کند. چین از سال‌ها پیش، ایران را به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی در نقشه‌های ژئوپلیتیکی و اقتصادی خود جای داده است. این کشور حتی اولویت منطقه غرب آسیا را در دیپلماسی خارجی خود ارتقا داده و ایران را در ردیف همسایگان استراتژیک خود قرار داده است. اما این شراکت بالقوه، در ایران کمتر با اقداماتی عملی همراه بوده است. چینی‌ها در برنامه‌ریزی راهبردی خود نقش ایران را شفاف کردند. آن ها در سخت‌ترین دوران، از ایران نفت خریدند و حتی در بحبوحه فشارهای حداکثری ترامپ، بر اجرای توافق ۲۵ ساله پافشاری کردند. اما به‌رغم این سیگنال‌های آشکار، ایران چه پاسخی داده است؟ پروژه‌هایی همچون کریدورها، خطوط ریلی و حمل‌ونقل دریایی هنوز فاقد نقشه راهی منسجم و شفاف هستند که بتوانند اعتماد چینی‌ها را جلب کنند. چینی‌ها بارها این عطش را نشان داده‌اند که چرا جمهوری اسلامی برنامه‌ای بلندمدت ارائه نمی‌کند. در جلسات متعددی، این سوال را مطرح کرده‌اند: چرا همکاری‌ها فقط به فروش کالا و نفت محدود شده و هیچ برنامه توسعه‌ای میان دو کشور گره نخورده است؟ این بی‌برنامگی، به‌ویژه در دوران پس از امضای توافق جامع ۲۵ ساله، به شدت خودنمایی کرده است. به‌جز صادرات و واردات، کدام برنامه بلندمدت تدوین شده است که طرف مقابل را مطمئن کند همکاری‌ها تا ۲۰ سال آینده ادامه خواهند داشت؟ چرا با تغییر دولت‌ها در ایران، بسیاری از پروژه‌های مشترک متوقف یا کمرنگ می‌شوند؟ ایران و چین، بیش از آن که به یک شراکت جامع رسیده باشند، در مسیری پرفرازونشیب قرار گرفته‌اند. چین به‌وضوح شریکی عمل گرا و منفعت‌محور است که با هیچ‌کس تعارف ندارد. اگر ایران بخواهد از این فرصت بهره ببرد، نیازمند تغییر رویکردی بنیادین در سیاست خارجی و برنامه‌ریزی‌های راهبردی خود است. در غیر این صورت، این شراکت همچنان در سطح پروژه‌های کوتاه‌مدت و غیرراهبردی باقی خواهد ماند.
مزایای اجرایی شدن سند همکاری ۲۵ ساله
پس از جنگ ۱۲ روزه و شکست راهبردی اسرائیل، دولت ترامپ تلاش کرد با احیای سیاست فشار حداکثری، ایران را دوباره در موقعیت انزوا قرار دهد. اروپا نیز در این مسیر با تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه تلاش می‌کند یک فضای روانی منفی و محدودکننده علیه ایران ایجاد کند. این در حالی است که فشارهای واشنگتن تنها متوجه ایران نیست، کشورهایی مانند برزیل و هند نیز به‌عنوان قدرت‌های نوظهور جهانی بارها از سوی آمریکا برای تبعیت از سیاست‌های تقابلی تحت فشار قرار گرفته‌اند. در چنین شرایطی، به نتیجه رساندن توافق راهبردی ۲۵ ساله با چین و تعمیق روابط با کشورهای عضو شانگهای و بریکس نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت استراتژیک برای ایران به شمار می‌رود.
حضور فعال ایران در پیمان‌های آسیایی و چندجانبه همچون شانگهای و بریکس، بیش از هر چیز پروژه انزوای تحمیلی غرب را بی‌اعتبار می‌سازد. چنین حضوری ایران را نه به‌عنوان کشوری منفعل، بلکه در قامت یک بازیگر مؤثر و هم‌ردیف قدرت‌های بزرگ جهانی به نمایش می‌گذارد. این همکاری‌ها به تهران امکان می‌دهد در مجامع غیرغربی صدای خود را رساتر کند و در موضوعاتی چون مقابله با تحریم‌های یک‌جانبه، اصلاح ساختارهای مالی بین‌المللی و دفاع از حق بهره‌گیری صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای، اجماع تازه‌ای را شکل دهد. بدین ترتیب، ایران در تعامل با غرب نیز از موضع یک قدرت چندجانبه‌گرا سخن خواهد گفت و عمل خواهد کرد.
از سوی دیگر، همکاری اقتصادی و توسعه‌ای با اعضای شانگهای و بریکس می‌تواند گره‌های جدی اقتصاد ایران را بگشاید. اتصال به سازوکارهای مالی و بانکی چین، روسیه، هند و حتی برزیل، مسیرهای مبادله غیردلاری را فعال کرده و فشار تحریم‌های آمریکا را به‌شدت کاهش می‌دهد. پیوند بلندمدت با بازارهای عظیم انرژی در شرق آسیا، امنیت صادرات نفت و گاز ایران را تضمین می‌کند و سرمایه‌گذاری گسترده در حوزه‌هایی چون حمل‌ونقل، انرژی‌های نو و فناوری‌های نوین می‌تواند اقتصاد کشور را از رکود مزمن خارج سازد. این روند به‌طور طبیعی تنوع‌بخشی به اقتصاد ایران را نیز تقویت کرده و وابستگی به غرب را به حداقل می‌رساند.
مزایای این همکاری تنها به عرصه دیپلماتیک و اقتصادی محدود نمی‌شود. در سطح راهبردی و ژئوپلیتیک، نزدیکی به قدرت‌هایی همچون برزیل، هند، چین و روسیه، ایران را در قلب محور جنوب جهانی قرار می‌دهد؛ بلوکی نوظهور که در پی پایان دادن به انحصار آمریکا بر نظم بین‌الملل است. چنین جایگاهی نه‌تنها هزینه فشار و تهدید علیه تهران را برای غرب افزایش می‌دهد، بلکه امکان سهم‌خواهی فعال ایران در شکل‌گیری نظم چندقطبی آینده را فراهم می‌سازد. شانگهای و بریکس تنها پیمان‌های اقتصادی یا امنیتی نیستند؛ آن ها حامل یک گفتمان تازه‌اند که توازن قدرت جهانی را به‌سوی شرق و جنوب می‌برد و ایران با حضور در این پیمان‌ها، نقشی محوری در این جابه‌جایی ایفا خواهد کرد.
استفاده از فرصت دیپلماسی در شانگهای
در حاشیه اجلاس شانگهای، تهران نشان داد که از فرصت‌های دیپلماتیک این چارچوب آسیایی به‌خوبی بهره می‌گیرد. یکی از نمودهای بارز این حضور فعال، نامه مشترکی بود که وزرای خارجه ایران، روسیه و چین خطاب به دبیرکل و رئیس شورای امنیت سازمان ملل ارسال کردند؛ نامه‌ای که در شهر تیانجین به امضا رسید و صریحاً اعلام کرد تلاش اروپا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه نه مبنای حقوقی دارد و نه وجاهت سیاسی. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در توضیح این اقدام نوشت که این نامه یادآور حقایقی انکارناپذیر است: آمریکا نخستین ناقض برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ بود و پس از آن نیز اروپا به جای عمل به تعهدات خود، راه همراهی با تحریم‌های غیرقانونی را برگزید. از نگاه ایران، ثبت این واقعیت در سازمان ملل به معنای آن است که هیچ قدرتی نمی‌تواند توالی حوادث را وارونه جلوه دهد. این نامه همچنین یک اصل بنیادین حقوق بین‌الملل را برجسته کرد: تعهد و حق از یکدیگر جدایی‌ناپذیرند. کشورهای اروپایی که به تعهدات خود عمل نکرده‌اند، نمی‌توانند از مزایای توافقی بهره‌مند شوند که خود آن را تضعیف کرده‌اند. همان‌گونه که عراقچی تأکید کرد، آنچه امروز در معرض تهدید قرار دارد تنها حقوق ایران نیست، بلکه کلیت اعتبار نظام چندجانبه و امنیت جمعی جهانی است. با این حال، هرچند این اقدام مشترک نشانه‌ای از همگرایی ایران، روسیه و چین و استفاده هوشمندانه از ظرفیت شانگهای است، نباید به همین دستاورد بسنده کرد. نامه‌های دیپلماتیک می‌توانند معادله سیاسی را روشن‌تر سازند، اما شرط موفقیت در این مسیر، پیگیری عملی برای بازگرداندن اقتدار حقوق بین‌الملل و تبدیل این همگرایی به سازوکارهای واقعی و پایدار است. در غیر این صورت، خطر آن وجود دارد که این نامه هم همچون بسیاری از بیانیه‌های دیپلماتیک در آرشیو سازمان ملل بایگانی شود، بی‌آن که به تغییر ملموسی در مناسبات قدرت جهانی بینجامد.
واکنش ها به شانگهای
قالیباف در صفحه شخصی به سفر رئیس جمهور واکنش نشان داد و نوشت : « مجلس ایران عملیاتی شدن کامل توافق راهبردی و پروژه‌های مشترک و رفع موانع بوروکراتیک و قانونی مرتبط با آن‌ها را اولویت خود می‌داند و از تلاش‌های مجدانه رئیس جمهور محترم آقای دکتر پزشکیان در اجلاس شانگهای برای تحقق این اهداف حمایت می‌کند.»
ا... کرم مشتاقی نوشت : « چین، ایران را برای مراسم رژه ملی در سوم سپتامبر دعوت کرده است، چینی‌ها نه رژیم صهیونیستی، نه امارات، نه قدرت های اروپایی و نه عربستان و آمریکا را دعوت نکرده‌اند. معنای این دعوت کاملا مشخص است. امیدوارم مقامات ما از نقش حمایتی چین از ایران عزیز در جنگ ۱۲ روزه بیشتر سخن بگویند.»
رحمان قهرمان پور در صفحه شخصی خود نوشت : « اجلاس کنونی شانگهای بزرگ ترین اجلاس از زمان تاسیس آن است و حرف های شی هم نشان می دهد چین در آینده این سازمان را هر چه بیشتر و البته بدون تحریک آمریکا تقویت خواهد کرد. صبوری و ابهام استراتژیک چینی ها در سیاست بین الملل بسیار آموزنده است.»
تقویت همکاری و توسعه روابط با کشورهای همسایه و همسو و مقابله با یکجانبه‌گرایی غرب، از رویکردهای اصولی جمهوری اسلامی ایران بوده و دولت سیزدهم نیز از ابتدای فعالیت خود بارها بر آن تاکید کرده است؛ رویکردی که به ویژه درخصوص کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای با ظرفیت‌های فراوان و مکمل برای همکاری‌های منطقه‌ای، از اهمیت بالایی برخوردار است. در همین راستا رئیس جمهور کشورمان به منظور شرکت در بیست و پنجمین نشست شانگهای به پکن سفر کرد.
درخواست تشکیل کمیته وزرای خارجه شانگهای
پزشکیان با یک پیشنهاد مهم پا به نشست شانگهای گذاشت و خواستار تشکیل کمیته وزرای خارجه شانگهای برای تدوین راهکارهای مدیریت بحران شد. پزشکیان در این باره گفت : «در زمینه صلح‌سازی، تشکیل کمیته‌ای متشکل از وزرای خارجه کشورهای عضو ضروری است تا با تبادل نظر و مشورت درباره بحران‌های مختلف تهدیدکننده صلح و امنیت منطقه‌ای، پیشنهادهای عملیاتی برای مدیریت این بحران‌ها را تدوین کرده و سازوکاری مؤثر برای پیگیری آن ارائه دهد. این کمیته باید قابلیت آن را داشته باشد که در بحران‌های مختلف، بلافاصله با درخواست یکی از اعضا تشکیل جلسه داده و رسماً به عنوان بازوی فکری و عملیاتی سازمان، به ایفای نقش مناسب بپردازد. به ویژه در زمانی که حاکمیت یکی از اعضا نقض می‌شود، این سازوکار باید بلافاصله واکنش نشان دهد و از مسیرهای مختلف در راستای حمایت از عضوی که حاکمیت آن نقض شده، بکوشد.» پزشکیان همچنین تاکید کرد که ایران مسیر تجارت چین و افغانستان به آب‌های آزاد را متحول می‌کند. تاکید بر راهبرد دوگانه صلح و اقتصاد در چارچوب شانگهای، اعلام آمادگی تهران برای نقش‌آفرینی فعال در تحقق اهداف سازمان همکاری شانگهای از جمله دیگر موضوعاتی بود که رئیس جمهور کشورمان در این نشست به آن ها اشاره کرد. پزشکیان گریزی به حریم‌های غیرقانونی و تجاوز نظامی به کشورمان زد و اظهار کرد: تجاوز نظامی غیرقانونی به ایران از سوی رژیم صهیونیستی، آمریکا و ادامه کشتار مردم مظلوم غزه، در کنار گسترش بی‌رویه استفاده از تحریم‌های غیرقانونی علیه کشورهای مختلف، نمونه‌های روشنی از ناکامی جهان معاصر در رسیدن به یک الگوی مناسب در حکمرانی جهانی و تثبیت صلح و امنیت بین‌المللی است.
دیدار ۲ساعته پزشکیان - پوتین
در جریان حضور رئیس جمهور کشورمان در نشست شانگهای در چین فرصت خوبی فراهم شد تا مسعود پزشکیان در حاشیه این نشست مهم و راهبردی دیدارهای دوجانبه با همتایان خود داشته باشد. از جمله این دیدارها با امامعلی رحمان رئیس جمهور تاجیکستان، اردوغان رئیس جمهور ترکیه و نخست وزیر ترکیه انجام شد و مهم ترین دیدار روز گذشته پزشکیان با همتای روسی خود یعنی ولادیمیر پوتین رقم خورد. دیداری که پس از جنگ ۱۲ روزه برای نخستین بار بین دو مقام عالی دو کشور انجام شد و بیش از ۱۲۰ دقیقه به طول انجامید و از این منظر پرمعنا بود . البته که پیشتر علی لاریجانی به نمایندگی از پزشکیان به روسیه رفته و با پوتین دیدار کرده بود . رئیس جمهور اجرایی شدن توافقنامه جامع بلندمدت میان ایران و روسیه را زمینه‌ساز افزایش روابط و گسترش همکاری‌های فیمابین دانست و افزود: چنان که مورد تاکید جناب عالی نیز بود، همکاری در قالب اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز زمینه‌ساز تسریع و تسهیل ارتقای قابل توجه تعاملات دو کشور خواهد بود. پزشکیان با اشاره به این که شخصا پیگیر تسریع در اجرای همه توافقات با روسیه و رفع موانع احتمالی از مسیر اجرای آن هاست، تصریح کرد: تبادل تجربیات و همکاری‌های علمی و دانشگاهی میان دو کشور باعث هم‌افزایی ظرفیت‌های ایران و روسیه در این زمینه‌ها می‌شود و همین موضوع بستری برای گسترش تعاملات همه جانبه دو کشور خواهد بود.
گوترش: بر این باورم که ایران به دنبال ساخت سلاح هسته ای نیست
در کنار دیدار با مقامات و همتایان کشورهای حاضر در نشست شانگهای، پزشکیان با دبیر کل سازمان ملل نیز دیدار و گفت و گو کرد. پزشکیان خطاب به دبیرکل سازمان ملل متحد خاطرنشان کرد که ایران همچنان به دنبال تعامل و حل و فصل مسئله هسته‌ای از راه‌های دیپلماتیک است. گوترش نیز اظهار کرد:« شخصا متقاعد شده‌ام که نیت و هدف ایران ساخت سلاح هسته‌ای نیست.»
خراسان
دیدگاه تان را بنویسید