ابتکارات دیپلماتیک مجلس دوازدهم

دفتر مطالعات سیاسی این مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «منشور دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران (۱) ابتکارات دیپلماتیک مجلس دوازدهم» با تأکید بر اینکه برای خیز به سمت دیپلماسی نوین پارلمانی، اجرای یک بسته سیاستی که در آن منشور فرصت‌ها و ابتکارات برای نمایندگان مجلس دوازدهم و مشاوران حوزه سیاسی قوه مقننه به‌خوبی ترسیم شده باشد، ضروری است، آورده که تحولات پیرامونی و اهرم‌های سیاست خارجی به‌صورت مستمر در حال تحول و تغییر است و حرکت ایستا در حوزه دیپلماسی پارلمانی با رهنمودهای رهبر دوراندیش انقلاب (مدظله‌العالی) برای تحول در استفاده از ظرفیت‌های نوین دیپلماتیک همخوانی ندارد.

این گزارش با خلق نوآوری و ابتکار عمل برای اعمال برخی تغییرات ساختاری و تحول در مهارت‌های دیپلماتیک، ارتقای ‌ارزش‌افزوده سیاست خارجی و تسهیل اهداف سیاسی در قانون برنامه هفتم پیشرفت را در اولویت قرار داده است. اجرای این راهکارها می‌تواند توانمندی و قدرت نرم مجلس نوین انقلابی برای چانه‌زنی در مجامع پارلمانی، هم‌افزایی ظرفیت‌ها با دیپلمات‌های وزارت امور خارجه، اجماع‌‌سازی داخلی، نظارت فعال بر قوانین مرتبط با حوزه سیاست خارجی، افزایش ابتکار عمل دولت در مذاکرات راهبردی و مردمی‌‌سازی سیاست خارجی را تسهیل کرده و از ناترازی دیپلماسی پارلمانی و رسمی جلوگیری کند.

این گزارش می‌افزاید که گذار از دیپلماسی سنتی به دیپلماسی نوین پارلمانی، مستلزم دگردیسی برخی رویه‌های اشتباه و خلق نوآوری و ابتکار عمل برای قرارگیری فعالیت‌های دیپلماتیک نمایندگان در مسیر خلق ثروت و افزایش ‌ارزش‌افزوده سیاست خارجی است.

گزارش حاضر تأکید می‌کند که کنشگری پارلمان در حوزه سیاست خارجی در دهه سوم هزاره سوم میلادی به‌حدی افزایش یافته که برخی تحلیلگران از قانونگذاران مشرف به حوزه روابط بین‌‌الملل و مطالعات منطقه‌‌ای با عنوان «کارگزار سیاست خارجی» نام می‌‌برند. ضمن آنکه انتفاع حداکثری از پتانسیل‌های دیپلماتیک قوه مقننه، بخشی از معماری دیپلماسی مکمل جمهوری اسلامی ایران برای ارتقای ‌ارزش‌افزوده سیاست خارجی در افق قانون برنامه هفتم پیشرفت است.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس همچنین تصریح می‌کند که قانونگذاران به ‌دلیل انجام وظایف نمایندگی، از آزادی و قدرت مانور بالاتری برای جهاد تبیین در مجامع بین‌المللی و اعتبارزدایی از جنگ روایت‌های دشمن برخوردارند، درحالی‌که شعاع ابتکار عمل دیپلمات‌های رسمی محدود است. ضمن آنکه برخی مجالس دنیا با ایجاد معاونت دیپلماسی پارلمانی، انتفاع سیاسی و اقتصادی از ظرفیت‌های دیپلماتیک قانونگذاران و انسجام فکری ـ رویه‌‌ای در بیان مواضع دیپلماتیک قانونگذاران را به‌عنوان یک هدف راهبردی در اولویت قرار داده‌اند.

این گزارش با بیان اینکه کنشگری رؤسای مجالس در منظومه سیاست خارجی و ساختار نظام‌ بین‌الملل به‌سرعت در حال تحول است، می‌افزاید که فقدان اساسنامه دائمی گروه‌های دوستی مجلس شورای اسلامی، یکی از مهم‌ترین موانع پیشرفت دیپلماسی فعال پارلمانی در گذار از مجلس سنتی به مجلس نوین تراز انقلاب اسلامی است.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با بررسی موارد مذکور در پیشنهاداتی عنوان کرده است که ابتکار عمل در برگزاری کنفرانس‌های امنیت پایدار با حضور رؤسای مجالس کشورهای منطقه، پررنگ بودن نگاه تحولی و راهکارهای خلاقانه در تهیه پیش‌نویس سخنرانی رئیس قوه مقننه در مجامع پارلمانی، رایزنی رئیس مجلس با رؤسای مجالس همسو در متن و حاشیه مجامع پارلمانی، نامه‌نگاری رئیس قوه مقننه به رؤسای مجامع پارلمانی یا پارلمان‌های ملی و ارائه ابتکار عمل برای مدیریت چالش‌های نوپدید سیاست خارجی در نطق‌های ریاست محترم قوه مقننه در اتحادیه‌ بین‌المجالس جهانی و کنفرانس رؤسای مجالس دنیا از مهم‌ترین مواردی هستند که در ریل‌گذاری تقویم ‌سالیانه دیپلماسی پارلمانی سران باید به‌خوبی پیش‌بینی شوند. این تقویم، یکی از نوآوری‌ها و خلاقیت‌های مجلس نوین انقلاب اسلامی برای اعتبارزدایی از جنگ روایت‌های دشمن و آغاز فصل جدیدی از کنشگری فعال دیپلماتیک در گذار از حکمرانی سنتی به حکمرانی نو است.

در ادامه این پیشنهادات با بیان اینکه بازنمایی جایگاه رؤسای فراکسیون‌ها در مراودات دیپلماتیک با کشورهای دارای نظام پارلمانی، بخشی از موتور محرکه خیز به سمت دیپلماسی نوین پارلمانی است، تصریح شده که ابتکار عمل اداره کل امور‌ بین‌الملل مجلس شورای اسلامی در برگزاری نشست عمومی ‌سالیانه ریاست محترم قوه مقننه با رؤسای گروه دوستی، اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی، اعضای شورای اجرایی مجلس در مجامع پارلمانی و سفرای جمهوری اسلامی ایران، می‌تواند گرانیکای وحدت‌رویه دیپلماسی پارلمانی و رسمی در میدان باشد.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس همچنین یکی از مهم‌ترین پتانسیل‌های دیپلماسی پارلمانی چندلایه‌ای را تحول در نقش‌آفرینی دیپلماتیک رؤسای کمیسیون‌های تخصص مجلس شورای اسلامی به‌ویژه رئیس محترم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در عرصه روابط خارجی برمی‌شمرد و می‌افزاید دیدارهای منظم ۶ ‌ماهه مدیرکل امور‌ بین‌الملل قوه مقننه با وزیر امور خارجه، می‌تواند به تعامل سازنده دولت و مجلس برای توانمندسازی ظرفیت‌های دیپلماسی نوین پارلمانی کمک کند.

در این گزارش با بیان اینکه برخی مجالس دنیا با ایجاد پست سازمانی دبیر دیپلماسی پارلمانی در ساختار سازمانی فراکسیون اکثریت و اقلیت، انتفاع سیاسی از نقش دیپلماتیک فراکسیون‌ها را در اولویت قرار داده‌اند، توصیه کرده است که متناسب با شرح وظایف هر یک از گروه‌های دوستی، کتابچه مهم‌ترین نظام مسائل اساسی دیپلماسی پارلمانی با هریک از کشورها تهیه شود.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس یکی از جلوه‌های دیپلماسی فعال مجلس نوین انقلابی را هوشمندی در مدیریت زمان صدور بیانیه و ارتقای کیفی بیانیه‌ها با هدف اثر‌گذاری حداکثری بر تحولات پیرامونی و بین‌المللی می‌داند و تصریح می‌کند که مطالعه تطبیقی تجارب و دستاوردهای دیپلماتیک مجالس دنیا، نشانگر کنشگری بالای زنان دیپلمات ـ نماینده در سیاست خارجی است. در این میان سهمیه متوازن بانوان نماینده ـ دیپلمات در ترکیب هیئت‌های دیپلماتیک مجلس دوازدهم در مجامع پارلمانی یا رؤسای گروه‌های دوستی، نه‌تنها قدرت چانه‌زنی ایران در نهادهای بین‌المللی را افزایش می‌دهد، بلکه به اعتبارزدایی جنگ روایت‌های دشمن برای کم‌رنگ نشان دادن نقش زنان در سپهر سیاسی حکمرانی نوین انقلاب اسلامی کمک شایانی می‌کند.

در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس همچنین با بیان اینکه رؤسای گروه‌های دوستی باید از قانونگذارانی انتخاب شوند که از سوابق اجرایی در حوزه فعالیت‌های دیپلماتیک برخوردار بوده‌اند، پیشنهاد داده است که یکی از سازوکارهای توانمندسازی ظرفیت‌های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی، تأسیس شورای مشورتی رؤسای گروه‌های دوستی و برگزاری جلسات ۶ ‌ماهه با حضور بالاترین مقام قوه مقننه است. درواقع رؤسای گروه‌های دوستی، پل‌های ارتباطی و دیده‌بانان دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران در عرصه روابط بین‌الملل محسوب می‌شوند، به همین دلیل انتشار وضعیت کنونی و چشم‌انداز تحولات بین‌المللی از منظر رؤسای گروه‌های دوستی مجلس دوازدهم، می‌تواند در شکل‌گیری دیپلماسی پارلمانی پیشران بسیار مؤثر باشد./خانه ملت