هنوز نمی‌دانیم اقتصاد اسلامی چیست!/ وقتی می‌توان دوساله اقتصاد را سامان داد + فیلم

سرویس اقتصادی «فردا»: حدود 35 سال از انقلاب اسلامی ما گذشته و در این بین مؤلفه‌های مختلف تحقق جامعه اسلامی در حال شکل گیری بوده است. ما همچنان تلاش می‌کنیم تا تحقق آرمان‌های انقلاب را اولویت دهیم و در حوزه‌های مختلف اجرایی و مدیریتی، خروجی‌هایی مبتنی بر نگرش اصیل انقلابی را حاصل کنیم. در این بین داشتن نگاهی جامع به تمامی حوزه‌ها و دقت نظری و عملی در آنها می‌تواند راهگشا باشد و پیشرفتی در تمامی ابعاد حاصل کند؛ نه آنکه برخی مؤلفه‌ها جا مانده یا به حاشیه برود. «اقتصاد» یکی از مقوله‌هایی است که گویی در جریان تحقق آرمان‌های انقلاب به درستی بدان پرداخته نشده و آن چنان که باید رشد نیافته است. نگاه اسلام به اقتصاد و شکل‌گیری آن در بستر ارزش‌های جهادی و انقلابی، امری است که حقیقتاً سرلوحه مسیر اقتصادی کشور ما نبوده است. به نظر می‌رسد سازوکار اقتصاد ما بر مدار اقتصاد سرمایه‌داری چرخیده و همچنان استوار است. بنیان اقتصاد ما به ويژه پس از جنگ بر پایه بنیان‌های رایج نهادهای جهانی و بر اساس برداشت آنان نسبت به اقتصاد شکل گرفت؛ این یعنی ما شتاب خاصی در شکل‌دهی نظام اقتصادی خود داشتیم و در این راستا کمتر به اهداف غایی جمهوری اسلامی توجه کرده‌ایم. این روند در دولت‌های بعدی نیز رنگ تازه‌ای به خود گرفت و با شتاب بیشتری دنبال شد. دغدغه‌هایی که در شاکله نظام اقتصادی ما و در مواجهه با عناصر بی‌شمار اقتصادی مطرح می‌شد، دغدغه‌هایی از جنس مفاهیم دینی و الهی نبود و رویکرد مادی‌گر بر اقتصادمان حاکم شد. اما امروز بعد از چرخش سالیان طولانی که مفهوم پیشرفت ایرانی اسلامی قوت بیشتری یافته است و تاکید بر آن به میزان عمده‌تری صورت می‌گیرد، زمان آن است که مقوله اقتصاد اسلامی رنگ چشم‌نوازتری یابد. این برای نظام ما سبک است اگر اینگونه باشد که چندین نسل از جامعه ما عبور کرده‌اند و هنوز نتوانسته‌ایم شکل واقعی‌ای از اقتصاد مبتنی بر ارزش‌های اسلامی را تدوین کنیم. فارغ از جنبه عملی و اجرایی آن، حتی در جنبه فکری و نظری قضیه نیز معلوم نیست که به چه میزان توانسته‌ایم ساختارهای اقتصاد اسلامی را در اندیشه‌ها و تئوری‌های خویش بپرورانیم؛ شاید همان‌گونه که مفهوم مدیریت اسلامی و غیره را. «اقتصاد اسلامی» به تعبیر رهبری باید دو ويژگی اساسی را تأمین کند: تولید ثروت و توزیع عادلانه آن. حال، فارغ از ماهیت‌جویی برای نفس اقتصاد اسلامی، آیا همین دو رکن اساسی را در کشور شاهد هستیم. آیا امروز رشد اقتصادی کشور ما با میزانی نزدیک به صفر یا حتی منفی، تضمینی برای وجود اقتصاد اسلامی است؟ روشن است که این‌گونه نیست و این یعنی ساختار اقتصاد بومی ما همچنان اسلامی نشده است و چیزی معلق بین این و دیگران است. ما مدت‌هاست که اقتصادمان را به گونه دیگری سامان داده‌ایم و ساختارهای آن را از جای دیگری برگرفته‌ایم. این که با نام اسلام پوششی برای اقتصاد غیر دینی ایجاد کنیم، چندان متناسب ارزش‌های اصیل انقلاب ما نیست. تکلیف ما و اقتصاد اسلامی و نسبت آن به ما همچنان مشخص نیست. در حالی که آرمان‌های امام سخن از قطعیت تحقق این امر به میان می‌آورد. در این باره نیز رهبر انقلاب می‌فرماید: «من يك‏ وقت درباره ولايت فقيه با امام صحبت مى‏ كردم؛ گفتم قبل از انقلاب، ما با بعضى از فضلا و دوستان بحث داشتيم؛ بعضيها مى‏ گفتند اسلام شيوه‏ ى خاصّى در باب اقتصاد ندارد. هر شيوه‏اى كه بتواند آرمان‏هاى اسلامى مثلًا عدالت را تأمين كند، اسلامى است؛ ولى عقيده‏ ما اين بود كه نه، اسلام خطوطى معيّن كرده و شيوه‏اى بنا نهاده و چارچوبى براى اقتصاد اسلامى درست كرده و اين چارچوب بايد تبعيّت شود. ايشان گفتند: بله، اين درست است». باید گفت ما همچنان نیازمند تبیین اقتصاد صحیح اسلامی هستیم که در این صورت با توجه و عنایت به آرمان‌های اسلام و وعده‌های الهی، ما کمترین چالش و مشکل را در برابر خویش خواهیم دید. دلیل این مطلب از آنجا شکل می‌گیرد که فقر، بیکاری، رشد منفی اقتصادی و ... هیچ‌کدام در ادبیات اسلامی جای نداشته و این یعنی در صورت به کار افتادن چرخه اقتصاد اسلامی ما روند معیوب را کنار خواهیم گذاشت. در دو فیلمی که مشاهده می کنید، محمدباقر قالیباف با اشاره خلاء مفهومی درباره اقتصاد اسلامی در طول انقلاب و عدم پرداخت صحیح به آن، درد دل‌های خویش را در این زمینه شفاف بیان می‌کند. او تمام ساختار اقتصادی کنونی کشور را در حوزه سرمایه‌داری می‌داند و از آن انتقاد می‌کند. در فیلم دوم اما،وی در رویکردی ایجابی به وضعیت اقتصاد ایران در مواجهه با تحریم ها، سخن از این امر می گوید که می توان دو ساله وضعیت فعلی را سامان داد. بی شک در این باب اصلی ترین پرسش این است که چگونه؟ قالیباف در این باب نگاه به تئوری های صرفا انتزاعی اقتصادی غرب ندارد و با نگاهی انضمامی ظرفیت های عینی کشور را در سامان یابی اقتصاد کشور در نظر می گیرد. امری که اقتصاد اسلامی و رویکرد دینی آن را توصیه می کند؛توجه به توانمندی های بومی و خودباوری و اتکا به داشته های موثر... امری که در تئوری های خاص اقتصاد غربی چندان از انها خبری نیست.